Nicosia International Airport

20/07/2012 – 30/08/2012

H φωτογραφία ως κοινωνός της ιστορικής μνήμης

Η έκθεση Nicosia International Airport αποτελεί μια πρωτοποριακή προσωπική αφήγηση, ένα είδος καταγραφής μιας δεδομένης ιστορικής στιγμής, όπως την εμπνεύστηκε ο Άντρος Ευσταθίου. Ο ίδιος δεν την έζησε — γεννήθηκε τότε — αλλά την αφουγκράστηκε, την στοχάστηκε και την περιγράφει εικαστικά σήμερα, σαράντα τόσα χρόνια μετά.

Ο καλλιτέχνης επεμβαίνει δραστικά στις φωτογραφίες του με την επιτηδευμένη παραστατικότητα — αν και χωρίς προσπάθεια ωραιοποίησης του εγκαταλελειμμένου αεροδρομίου — αναβιώνοντας στιγμές με τους πρωταγωνιστές ώστε το παρελθόν να συνδιαλέγεται νοηματικά με το σήμερα. Η παραδοξότητα των εικόνων του οφείλεται στον αποκαλυπτικό και συνάμα συναρπαστικό τρόπο εξιστόρησης, ενώ τα όρια της φωτογραφικής αποτύπωσης μεταξύ πραγματικού και μη πραγματικού είναι ρευστά. Όλα είναι αυθεντικά, όλα είναι υπαρκτά, αλλά κάποια είναι αληθινά και άλλα αληθοφανή — ή έστω υπηρετούν μια άλλη αλήθεια και κυρίως μια αλλιώτικη πραγματικότητα που προκύπτει από τη διαφορετική χρονική στιγμή και λειτουργία, την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στο χρηστικό και το συμβολικό, τον υλικό και τον άυλο κόσμο.

Με σταθερή αναφορά στην πρόσφατη μνήμη, ο δημιουργός μας προσκαλεί να ανακαλύψουμε τη γεμάτη ευαισθησία ιδιότυπη ωραιότητα των φωτογραφιών του και εκφράζει την πλευρά της ιστορίας που δεν καταγράφεται μόνο με υλικά τεκμήρια, αλλά εισχωρεί και ριζώνει βαθιά στον ανθρώπινο ψυχισμό. Τα πολύκροτα πολιτικά γεγονότα, τα δραματικά συμβάντα, το άδικο, ο πόνος, οι πολύπλευρες απώλειες, όλα επιστρέφουν σαν βουβή διαμαρτυρία και διοχετεύονται μέσα από τις συναισθηματικά φορτισμένες εικόνες.

H φωτογραφική τέχνη αποκτά ιδιαίτερη αφηγηματική δύναμη και ιστορεί ανείπωτες αλήθειες μέσα από την προσωπική εικαστική παρέμβαση, την τολμηρή «εικονική αναδόμηση» του ιστορικού τόπου. Ολα έχουν παγώσει σε μια δεδομένη στιγμή και όλα είναι ζωντανά-νεκρά στη «Νεκρή Ζώνη» της ονομαζόμενης Πράσινης Γραμμής του πρώην Διεθνούς Αεροδρομίου της Λευκωσίας. Οι πρωταγωνιστές, ως εμψυχωτές, κλέβουν μεν αρχικά την παράσταση, ωστόσο ενσωματώνονται εμφατικά στα εικονιζόμενα περιβάλλοντα ως τραγικά απομεινάρια και γίνονται μέρος της διήγησης του τόπου, της ατομικής και συλλογικής μνήμης. Η αφήγηση του Ευσταθίου δεν είναι μόνο μνημόσυνο γεγονότων, ούτε φιλοδοξεί στην ιστορική αποτύπωση ή στην κινηματογραφική αναπαράσταση, παρά αποσκοπεί στο να αφήσει ελεύθερο τον θεατή να συσχετίσει τον πραγματικό και τον συμβολικό χώρο με τα ιστορικά γεγονότα της χώρας του καλλιτέχνη, για να περάσουν έτσι στη «χώρα» της μη λήθης.

Το πόνημα αυτό ολοκληρώθηκε ύστερα από δαιδαλώδεις διαδικασίες, πολύχρονες συζητήσεις και συνευρέσεις και αποτελεί εμπειρία ζωής, όχι μόνο για τους πρωτοστάτες αλλά και για τους θεατές. Οι φαινομενικά οικείες μα τόσο απόκοσμες αποτυπώσεις οπτικοποιούν με απροκάλυπτη αμεσότητα πολλαπλές εννοιολογικές διαδρομές στον τόπο μνήμης και αναδεικνύουν τη φωτογραφία ως μέσο επικοινωνίας.

Η καλλιτεχνική δεξιοτεχνία του Ευσταθίου καταδεικνύεται αποτελεσματικά με τη μετάδοση της δραματικότητας, της απουσίας και τις σιγής και αποτελεί εσκεμμένη επιλογή που πηγάζει από την προσωπική συναισθηματική φόρτιση και τη βαθιά ανάγκη εξωτερίκευσης. Η αισθητική υποκλίνεται στην επιθυμητή εξιστόρηση, δίχως να χάνεται η ιδιάζουσα έκφραση του δημιουργού. Οι αιχμηρά συναρπαστικές εικόνες του Άντρου Ευσταθίου ζωντανεύουν τον χαμένο χρόνο, αποκαλύπτουν τη άυλη πλευρά της ιστορίας, αποπνέουν μιαν αίσθηση χρέους προς την ιστορία του τόπου και σφραγίζουν το τέλος μιας στοιχειωμένης εποχής.

Λουίζα Καραπιδάκη

Ιστορικός Τέχνης, Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, Ακαδημία Αθηνών

Photography as a participant in historical memory

The Nicosia International Airport collection showcases an innovative, distinctive form of narration, a record of a historical moment as Andros Efstathiou envisioned it. He did not experience that moment himself — he was actually born round that time — but he absorbed it, contemplated it and rendered it artistically forty years after.

The artist imposes his own perspective on his images, effecting a stylized — though not idealised — representation of the abandoned premises, bringing to life moments involving the protagonists, mediating a conversation between past and present. The paradox of his images lies in the manner of his narration, both revelatory and engrossing, where the border between the real and the imagined is a porous one. Everything is authentic, everything is extant, although some things are real and some are merely plausible — or at least serve another truth and, most of all, a different reality, one that arises from temporal and functional difference, a reality informed by the distinction between the utilitarian and the symbolic, the material and the immaterial world.

Constantly referencing historical memory, the artist invites us to discover the probing, idiosyncratic beauty of his photographs, and records a side of history that cannot be adequately captured by physical evidence alone, that penetrates and imprints the human psyche. The sensational political headlines, the dramatic events, the injustice, the pain, the suffering on all sides, they all reemerge as silent protest, channelled through the emotionally fraught imagery.

Photographic art acquires a peculiar narrative force and recounts ineffable truths through a personal plastic intervention, a daring ‘virtual reconstruction’ of a historical site. Everything is frozen at a particular moment in time, everything within the ‘Dead Zone’ of the so-called Green Line, where the former international airport of Nicosia is located, exists on the borderland between the living and the dead. The protagonists animate the proceedings and although their presence is initially scene-stealing, they are emphatically incorporated into the depicted environs as tragic remnants, subsumed into the narrative of the site, into individual and collective memory. Efstathiou’s narration is not simply a commemoration of a set of facts, he offers it neither for the historical record nor as cinematic reenactment; rather, Efstathiou wishes to allow the viewer to fuse both the real and the symbolic ground with the country’s history, in order that the facts themselves will not be consigned to oblivion.

It took an intricate series of steps and years of deliberation to bring this photographic essay to fruition; it is a once-in-a-lifetime experience, not only for the prime movers, but for the viewers as well. The seemingly intimate yet uncanny impressions give a frank and direct visual encoding to the complex semantic trajectories that emanate from the memorial site, a testament to photography’s communicative potential.

Efstathiou’s artistic skill is evident in communicating the drama, the absence and the silence, his deliberate choices stemming from the very personal emotions which he invests in and externalises through the work. Aesthetics becomes a servant to narration, but not at the expense of the creator’s own idiosyncratic style of delivery. The penetratingly moving images of Andros Efstathiou recover lost time, reveal another side of history, exude a feeling of indebtedness to the past, and mark the end of a ghostly era.

Louisa Karapidaki

Art Historian, Hellenic Folklore Research Centre, Academy of Athens